گپ وگفتی با محمدعلی فراستی درباره نقاشی‌خط و خوشنویسی و اثرپذیری این هنر از واقعه عاشورا و قیام امام حسین (ع)

امیرمنصور رحیمیان | شهرآرانیوز - هنر در هر شکلی احتیاج به الهام دارد. خطاطی، ادبیات، نقاشی، فیلم سازی، عکاسی و دیگر هنر‌ها برای ظهور و بروز، نیاز به محرک دارند. این منابع الهام هم متفاوت، مختلف و بی نهایت هستند. اگر این طور نبود، هنر در همان اولین قدم هایش تمام می‌شد و حرفی برای گفتن نداشت. این ایده‌ها گاهی اوقات از اتفاقی تلخ و گاهی اوقات از واقعه‌ای شیرین سرچشمه می‌گیرند. برای هنرمندان مسلمان و به ویژه هنرمندان شیعه، هیچ کدام از وقایع تاریخی به اندازه اتفاقی که در سال۶۱ هجری قمری رخ داد، منبع الهام نبوده است. محرم آن سال، به تنهایی بار ایده پردازی و عزاداری را برای تمام دوران‌های بعد به دوش کشید.

هنر شیعه و به خصوص شیوه‌های قدیمی آن که خط و نقاشی را شامل می‌شود، بسیار مدیون کربلاست؛ به همین دلیل تصمیم گرفتیم با یکی از هنرمندان کاربلد و نام آشنای نقاشی خط صحبت کنیم. محمدعلی فراستی متولد سال ۱۳۴۰ در فردوس است. او خوشنویسی را زیر نظر استادانی همچون مصطفی مهدی زاده، غلامحسین امیرخانی، عباس اخوین، عبدالصمد صمدی و قاسم توکلی راد، آموخته است. فراستی تاکنون چند نمایشگاه انفرادی برگزار و در نمایشگاه‌های گروهی داخلی و خارجی ازجمله آلمان، قطر، مالزی، بنگلادش، پاکستان، قرقیزستان و دیگر کشورها، شرکت کرده است.

رشد خوشنویسی با ترکیب بندی خلاقانه

او با بیان اینکه هنر خوشنویسی به عنوان یک هنر ایرانی، در طول تاریخ توانسته است مفاهیم عاشورایی و مذهبی را انتقال دهد، گفت: «اسلام هنر خطاطی و خوشنویسی را موهبتی الهی و آسمانی می‌داند؛ چون کاتبان می‌توانستند سخنان گهربار ائمه معصوم (ع) یا فراز‌هایی از فرمایش‌های ایشان را درقالب خط خوش و نقاشی خط، بنویسند. این مهم را هم با فرم و فضا‌های گرافیکی و جذاب انجام می‌دهند و مخاطب را پای آن نوشته مکتوب نگاه می‌دارند.

باتوجه به اینکه واقعه کربلا سرشار از مفاهیم و فراز‌های اخلاقی، اجتماعی و دینی است، کارکرد هنر خطاطی و نقاشی، می‌تواند به مثابه یک رسانه در انتقال این مفاهیم موثر باشد.»

خوشنویسی در ردیف نخستین رشته‌های هنری به شمار می‌آید، با این حال تکرار در این هنر بسیار زیاد است و شاید چیزی که باعث شده است کمتر به آن توجه شود، همین توالی و تکرار باشد. چگونه باید این هنر را کمی خلاقانه‌تر به جامعه عرضه کرد؟

شکلی از خوشنویسی با مفهوم عاشورایی که توجه نسل جوان و نوپسند ما را به خود جلب کند؟ این پرسشی است که فراستی به آن پاسخ می‌دهد: «همان گونه که می‌دانید، دنیای رنگ دنیای جذابی است. در این دنیای جذاب و متنوع، می‌توان هربار تحولی تازه و شگرف در آثار پدید آورد و مخاطب را وادار به تفکر کرد، لذا باید عیار اثر هنری که تولید می‌شود، بالا باشد، ضمن اینکه بستر مناسب برای اثر مهیا شود تا بتوان مطالب ارزشمند را اجرا کرد؛ البته این اجرا با ترکیب بندی خلاقانه و نوین، بهتر خواهد بود».

پرهیز از تولید محتوای بی ریشه و سطحی

او نظرش را درباره چگونگی به تصویر کشیدن مضمون‌های ادبی و مذهبی در هنر نقاشی خط، این طور بیان می‌کند: «در این هنر، مضمون‌های ادبی و مذهبی خیلی کارساز و مهم هستند؛ البته باید خوشنویس، فراز‌های جذاب، پرمعنا و حتی خوش ترکیب را برای تولید اثر انتخاب و اجرا کند؛ به همین دلیل گزینش مطلب، خودش یک هنر بسیار ظریف است. استحکام و عیار اثر با مضامین ادبی قدرتمند و پرمغز به همراه رنگ بندی‌های خلاقانه، می‌تواند برای مخاطبان جاذبه ایجاد کند و آن‌ها را برای مدتی طولانی پای آن اثر خاص نگه دارد».

هنرمند خطاط و نقاش شهرمان درباره تغییر فرم‌ها و چارچوب‌های ازپیش تعیین شده در هنر خوشنویسی و قابلیت تغییر در ترکیب بندی به طوری که هم شکل زیبایی شناسانه آن به هم نخورد و هم بتواند برای نسل جوان جذابیت ایجاد بکند، نظری تامل برانگیز دارد.

او بر این باور است که: «هنرمندان تا جایی که امکان دارد، باید از کار‌های تکراری و تقلید کردن از دیگران بپرهیزند. این اتفاق هم زمانی عملی می‌شود که هنرمند درون خودش را بازسازی کند؛ یعنی به یک خلوص شخصیتی برسد. برای همین است که شخص بی ریشه و سطحی نگر، اثری تولید خواهد کرد که آن هم بی ریشه و سطحی خواهد بود.

مصداق این ضرب المثل که «از کوزه همان برون تراود که در اوست». فراستی با اشاره به این نکته که رشد معنوی بر هنرمندان رشته خوشنویسی اثر مستقیم می‌گذارد، در این باره بیان می‌کند: درحقیقت تعیین کننده اعتبار و ارزش اثر هنری است که یک نفر تولید می‌کند. برای همین هم تکنیک در مرحله بعدی قرار می‌گیرد و ارزش ثانویه به حساب می‌آید؛ البته برای دست یافتن به کمال، نیاز مبرمی به روش‌ها و تکنیک‌های مختلف و خاصی است که می‌توان به تابلوی نفیس عصر عاشورا، اثر استاد فرزانه محمود فرشچیان، اشاره کرد که در جامعه اسلامی و هنری بر قله جذابیت و اثرگذاری ایستاده است.